Is onbewust bekwaam onprofessioneel?

Trots en vol verwachting ging ik naar het evaluatiegesprek met mijn leidinggevende (je raadt het al, dit gaat niet goed aflopen….). We spreken iets minder dan 10 jaar geleden. De uitslag van de medewerkerstevredenheidsmeting was net binnen, en ik kwam er persoonlijk erg goed vanaf in de meting, ook in vergelijking met andere managers en directeuren in de organisatie. Vlak na de felicitaties vroeg mijn leidinggevende: “Wat is het toch precies wat jij doet waardoor medewerkers altijd zo graag voor jou en met jou willen werken”. En….ik had eigenlijk geen antwoord dat verder ging dan “gewoon mezelf zijn”.

De boodschap die ik meekreeg was: “Jaco, je hebt snel carrière gemaakt, mooie uitdagingen gekregen en gepakt, maar zo langzamerhand ben je niet meer de jonge hond die onnozel kan doen en verbaasd kijken als iets je gelukt is. Je moet weten waar je tekortkomingen, maar ook waar je kwaliteiten liggen. Anders ben je straks, ondanks dat je op gevoel heel veel goed doet, uiteindelijk toch een ongeleid projectiel”. Auw, dat was niet helemaal mijn bedoeling van het gesprek. Ken jij ook mensen die feedback direct als een kadootje zien en er hun voordeel mee doen ten gunste van hun persoonlijke ontwikkeling? Nou, daar behoor ik dus niet toe! Tenminste, niet in eerste instantie. Ik ga eerst mokken en in mezelf keren, en dat deed ik nu ook, maar er kwam een moment dat ik wel moest erkennen dat er wat in zat.

De theorie

Eerst kort de theorie van Onbewust onbekwaam naar Onbewust bekwaam van de bekende psycholoog Maslow (bij velen ook bekend van zijn behoeftepiramide). Het model is breed bekend, maar is hier even nodig voor mijn opstapje naar een aanvulling op zijn theorie. Maslow stelt dat je bij verandering in gedrag vier fasen doorloopt:

1. Onbewust onbekwaam. Je weet niet wat je fout doet. Je doet het omdat je denkt dat het zo moet.
2. Bewust onbekwaam. Je realiseert je dat je het anders zou willen of moeten doen. Dat kan overigens heel ongemakkelijk voelen.
3. Bewust bekwaam. Je gaat oefenen met nieuw gedrag. Komt soms wat gekunsteld over bij jezelf en op anderen, maar ja, je moet daar doorheen. Soms beginnen mensen er niet aan, omdat ze zichzelf niet denken te zijn. De claim op authenticiteit belemmert dan hun ontwikkeling.
4. Onbewust bekwaam. Het gaat inmiddels goed, zonder er over na te denken. Het voelt dus ook niet meer ongemakkelijk, het hoort gewoon bij jou. De vergelijking wordt vaak gemaakt met schakelen in een auto. Daar denk je op een bepaald moment ook niet meer over na.

Een praktische twist

Ok, tot zover helder lijkt me, maar terug naar mijn voorbeeld over die medewerkerstevredenheidsmeting. Ik deed dus dingen goed, maar was me niet bewust wat dat precies was. Dingen die voor mij de normaalste zaak van de wereld zijn, omdat ze voortkomen uit de waarden die ik voorsta en leef, maar die voor anderen kennelijk opmerkelijk waren. Feitelijk was ik dus onbewust bekwaam, maar niet nadat ik eerst de 3 stappen daarvoor had doorlopen, maar omdat ik het gewoon deed zoals ik dacht dat handig was (zoals iemand handelt in de fase van onbewust onbekwaam).

Zo ben ik nu eenmaal

Nu ben ik altijd al allergisch geweest voor mensen die mijns inziens wel heel gemakkelijk “zo ben ik nu eenmaal” zeggen. Het is een soort legitimatie voor gedrag dat soms domweg onacceptabel is. Vaak gebruik ik dan het voorbeeld waarbij ik de retorische vraag stel wat iemand ervan zou vinden als ik 99% van de tijd de meest fantastische collega ooit zou zijn, maar iedere dag bij binnenkomst iemand een knal voor z’n hoofd geef. Gedrag dat door de ondergrens zakt wordt veel te vaak vergoelijkt door “zo ben ik nu eenmaal”.

Onbewust bekwaam … zelfreflectie graag

Maar in mijn voorbeeld gaat het dus om niet om verkeerd gedrag, maar juist om goed gedrag. Hoe weet je wat er zo wordt gewaardeerd aan jou? 360 graden feedback wordt steeds vaker ingezet, of profielen zoals Insights/DISC/MBTI, maar feit blijft dat je er ook zelf actief naar op zoek moet. Zeker als je hoger in de boom zit in een organisatie, is het verre van vanzelfsprekend dat je oprechte input van je omgeving krijgt. En dat is wel noodzakelijk voor je persoonlijke ontwikkeling. Weet jij precies waarom jij gewaardeerd wordt door je collega’s en klanten? Als dat niet zo is, maar iedereen is wel erg blij met je, dan vind je wellicht dat je onbewust bekwaam bent, maar … is dat eigenlijk ook niet een beetje onprofessioneel? Succes met je bewustwordingsproces!

Over de auteur

• 1 mei 2017
/ door
• Jaco van der Tang

Ik ben Jaco van der Tang, Managing Partner bij COURIUS, auteur en gastdocent bij onder meer de Haagse Hogeschool en Hogeschool Rotterdam. De drie passies in mijn leven: werk, sport en gezin, strijden continu om voorrang. Als deze passies in balans zijn (en dat betekent niet altijd drie x 1/3) dan ben ik gelukkig. En geluk is een mooi uitgangspunt om zelf goed werk te leveren en dat ook aan anderen over te dragen. Lees verder